Bepaalt je plek in het gezin je karakter?

Met gemengde gevoelens blik ik terug op de feestdagen die met de start van het nieuwe jaar ten einde zijn gekomen. Het verplichte familieritueel had dit jaar wederom een warme gloed van de ‘Pop-cultuur’ maar het deed tevens de nodige oude rolpatronen bovendrijven. Als derde in een gezin met vier broers, voelt het jaarlijks terugkerende rollenspel voor mij levensecht en ik kan mezelf om die reden rekenen tot een believer van de stereotyperingen binnen gezinsposities. We kunnen toch allemaal meepraten over de dominantie van de oudste en de jongste die in zijn ouders beschermengelen vindt?

Maar heeft de gezinspositie ook effect op de ontwikkeling van de persoonlijkheid? Zal een enig kind een egocentrischer karakter ontwikkelen, en de oudste in alle contexten het meeste dominant zijn?

‘ontwikkelt het enig ook een enige persoonlijkheid?'

Persoonlijkheden bij familie-opstellingen | psychologie van de koude grond?

Al jaren wordt er onderzoek gedaan naar dat wat zo voor de hand liggend lijkt. De oudste in een gezin is de sterkste en zal daarom een dominant karakter ontwikkelen. Doordat zij minder opvallen op hun middelste positie, zullen de middelsten proberen op te vallen in dat wat zij later gaan doen. De jongste wordt het meest verwend en stelt zich daardoor wat afhankelijker op in het leven. Het enig kind heeft zijn aandacht nooit hoeven delen en zal meer ik-gericht blijven.

Onderbouwde stellingen, die door de meest bekende onderzoekers echter nog steeds niet worden bekrachtigd. Het wetenschappelijk onderzoek wijst geen enkel effect van gezinspositie op persoonlijkheid uit 1.

Ook een Fitch-analyse over ruim 700 kandidaten gaf mij in eerste instantie geen eenduidige resultaten. Er is geen typisch profiel voor de oudste, middelste, jongste of enig kind herkenbaar.

Is persoonlijkheid te vangen in vier kleuren?

“Kleurenmodellen-testen” doen vermoeden dat we mensen kunnen onderscheiden in vier kleuren 2.

Wanneer we de persoonlijkheid van een willekeurig persoon echter trachten te beschrijven realiseren we ons al snel dat we allemaal zijn opgemaakt uit een mengsel van heel veel verschillende karaktereigenschappen. Er zijn niet vier, acht of zestien soorten persoonlijkheden, in werkelijkheid zijn er honderden types mensen, opgemaakt uit duizenden karaktereigenschappen.

En zoals de meeste schilders en printers al eeuwenlang begrijpen: meng je heel veel verschillende tinten verf door elkaar dan krijg je uiteindelijk een bruine kleur. De meeste mensen zullen dus niet duidelijk rood, groen, blauw of geel zijn, maar een kleur die neigt naar bruin.

In plaats van op zoek te gaan naar de meest voorkomende kleur in iemands profiel, is het dus wellicht meer wetenswaardig wanneer we onze onderzoeksmethode richten op de aanwezigheid van zeer specifieke tinten in iemands mengsel. Welke personen in mijn populatie scoren op blits geel of felrood? Daarom heb ik het onderzoek nog eens opnieuw gedaan en geanalyseerd op welke specifieke ‘extreme’ stellingen de verschillende posities in het gezin scoorden.

Unieke valkuilen voor unieke gezinsposities

Eureka! Deze onderzoeksmethode levert wel degelijk interessante verschillen op. Neem bijvoorbeeld de stelling: “ik sta graag in het middelpunt van de belangstelling”:

Wanneer we het enige kind analyseren naar algemene persoonlijkheidsstijlen valt ons niets onderscheidends op. Echter, wanneer we een dergelijke stelling individueel analyseren, zien we hele duidelijke verschillen!

Per positie hebben we de meest opvallende stellingen op een rijtje gezet. De interpretatie laten we dit keer over aan jou:

Het enig kind

“ik sta graag in het middelpunt van de belangstelling”
“ik maak graag indruk op anderen”
“ik laat direct merken als mij iets niet bevalt”
“ik voel me beduidend beter dan de middelmaat”
“ik wil gerespecteerd worden voor mijn prestaties”
“ik maak graag mijn eigen beslissingen”
“ik doe niet mijn best iedereen het naar de zin te maken
“ik loop niet harder voor een ander dan voor mezelf”

Zoals we dat verwachten van een kind dat niet heeft hoeven delen met een broer of zus scoort het enig kind beduidend hoger op stellingen die duidelijk op eigenbelang en egocentrisme wijzen.

De jongste benjamin

“ik ben snel onder de indruk van iemand”
“ik plaats anderen op een voetstuk”
“ik laat het nemen van beslissingen het meest aan anderen over”
“ik vind het het fijnst als een ander zich volledig aan mij bindt”
“ik ben het snelst bang”

In lijn met de stereotyperingen over het jongste kind staat steun zoeken bij anderen (lees: ouderen) centraal!

De middelste

“ik doe niet snel wat anderen van mij verlangen”
“ik houd het meest van mijn vrijheid en wil niet gebonden zijn”
“ik onderneem graag gewaagde avonturen”
“ik heb wilde ideeën”“ik zie mezelf als een bijzonder mens”

De middelste lijkt zijn tussen-wal-en-schip-positie achter zich te willen laten. Avontuurlijkheid en vrijheid als compensatieneigingen voor gebrek aan aandacht? Zien we hier de werkelijke motieven onder het ontstaan van Fitch?

De oudste

“ik wil altijd beter presteren dan een ander”
“ik neem alleen genoegen met het beste”
“ik eis dat de zaken gebeuren zoals ik dat wil”
“ik heb de minste neiging om met iedereen door een deur te kunnen”
“ik ben snel onder de indruk van iemand”

Autoriteit en bewijsdrang voeren de boventoon in de scores van de oudsten.

Unieke valkuilen voor unieke gezinsposities

“Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze”, schreef de Russische auteur Tolstoj

Eigenlijk geldt dat precies zo voor het individu. Ondanks dat het enig kind zich niet onderscheidt binnen de vier kleuren van het Fitch Profiel, leggen de extreme tinten juist een typisch beeld van het enig kind bloot. En zo ook voor de andere posities van de kinderen in het gezin. Juist onze scherpe kantjes geven onze persoonlijkheid dus kleur. Uiteraard hebben veel meer factoren invloed op de vorming van onze persoonlijkheid. En het is ook geen vanzelfsprekendheid dat de oudste de dominante is in alle gezinnen. Toch laat het Fitch onderzoek zien dat er voor onze onderbuikgevoelens wel degelijk bewijs is. En toont het aan dat persoonlijkheid niet alleen gevormd wordt door de genen die we van onze ouders meekrijgen (lees: nature), maar ook degelijk gevormd wordt door de ervaringen die we in het leven op doen (lees: nurture). 

Ik wens jou en je siblings het beste voor het nieuwe jaar!

“Our siblings push buttons that cast us in roles we felt sure we had let go of long ago - the baby, the peacekeeper, the caretaker, the avoider…. It doesn't seem to matter how much time has elapsed or how far we've traveled.” 

Jane Mersky Leder

1Ernst, C., & Angst, J. (2012). Birth order: Its influence on personality. Springer Science & Business Media.
NRC (2016). Een kleurenmodel om je collega beter te leren kennen - werkt dat?

Begin vandaag: schrijf je in voor onze blog!

De officiele Fitch blogs laten je de wereld zien door een Fitch-bril. Nicolas neemt je maandelijks mee op psychologische ontdekkingsreis! Schrijf je in voor onze blog!

Gerelateerde inspiratie

#blogging

Laten we kennis maken!

Mooi, je wilt aan de slag. Daarmee zet je een belangrijke eerste stap! Kom in contact met Femmie! Ze bezit heel veel antwoorden en kan je veel vertellen over wat we voor je kunnen betekenen.

Femmie Jansen

Fitch Psycholoog