Wat onthult de persoonlijkheid van de complotdenker?

Nu de ic-ziekenhuisopnames weer oplopen, beraden overheden zich opnieuw op nieuwe maatregelen. Om ons heen richten landen zich steeds specifieker op de ongevaccineerden. In Berlijn worden ongevaccineerden de deur geweigerd bij nachtclubs. Oostenrijk overweegt zelfs een complete lockdown in te voeren voor de ongevaccineerden.
 
Onder de ongevaccineerden bevinden zich een belangrijke groep mensen die in Covid-19 een masterplan zien. Kwade machten die middels het vaccin de heerschappij over de wereld willen vergaren.

De vraag is of ongevaccineerden buiten te sluiten het juiste redmiddel is. Juist jegens de doelgroep die in de overheid de kwade kracht ziet. Het is als een rode lap op een stier. Wat werkt dan wel? Hoog tijd om de zogenaamde complotdenker op de sofa uit te nodigen voor een goed gesprek. Wat leert hij ons? Welk verhaal ligt er achter zijn drijfveren? Wat heeft hij nodig?

Het psychologische mechanisme onder complotdenken

Wanneer we de complotdenker ontrafelen van zijn complot, vinden we mensen die in de basis sterk behoefte hebben aan controle.
 
Hieronder vinden we de structuralisten en de systeemdenkers. Ze blinken uit in een goede voorbereiding, hebben oog voor detail. Bovendien zien ze snel de samenhang in een chaos der dingen.

Een ander belangrijk aspect is dat ze graag controle hebben omdat ze pessimistisch van aard zijn. Ze zijn ervan overtuigd dat indien ze de controle loslaten, alles in de soep loopt en alles misgaat. Dat is precies de reden waarom ze alles in hun macht stellen om de dingen onder controle te krijgen.
 
De verhouding naar ‘de ander' behoeft daarbij speciale aandacht. Juist omdat mensen een bron van onvoorspelbaarheid zijn, gaat de controlebehoeftige mens eerder uit van het onheil dat uit een ander kan voortkomen, dan van het heil dat een ander te bieden heeft. Dit zien we terug in het verlegen en geremde gedrag van de systeemdenker in sociale situaties.
 
Stel, je ontneemt de systeemdenker alle controle, door hem thuis op te sluiten. Je neemt hem zijn gestructureerde weekprogramma af, en waarschuwt hem voor een dodelijk onverklaarbaar virus dat door de straten waart. Wat kun je verwachten?
 
Ten eerste wordt hij bevestigd in zijn diepste overtuiging: zie je wel, alles gaat mis! Daarnaast, zal hij zijn vlucht nemen tot het enige controlewapen dat hem nog resteert: het geloof. Het geloof in een bepaald verhaal dat alles verklaart.

Juist die verhalen die óók nog eens uitgaan van het kwade, vinden precies weerklank bij de pessimistische natuur van de systeemdenker. Het geeft hem zijn controle terug. De complotdenker is geboren.

De dont's in interactie met de complotdenker

Tot nu toe is het matig gelukt om de complotdenker te bereiken. Sterker, de afstand tussen de standpunten van de overheid en complotdenkers komen steeds verder uit elkaar te liggen. Verhalen worden steeds wilder, protesten grimmiger.

Echter, wat is de beste interactiestijl met de zogenaamde complotdenker?

Door de systeemdenker op te sluiten met een nieuwe lockdown sla je het belangrijkste wapen van de systeemdenker uit handen: je neemt hem zijn controle af. Door hen juist nu extra te beperken omdat zij niet gevaccineerd zijn, bied je precies bewijs voor hun denken: de ander heeft het niet goed met mij voor, en spant zich samen om mij het leven moeilijk te maken.

Wat kun je doen om de complotdenker weer in zijn gezonde en effectieve cirkel te krijgen?

De do's in interactie met de complotdenker

Uit de psychologiepraktijk leren we dat omgaan met wantrouwende persoonsdynamiek begint met: onderzoeken wat de betekenis is van het wantrouwende gedrag. We moeten de complotdenker dus niet vragen wat het bewijs is voor zijn verhaal, maar hem vragen wat hem deze verhalen helpt.

Vervolgens kun je evalueren wat de effectiviteit is van het complotdenken. Hoe effectief is het voor je om een verhaal aan te hangen waarin de wereld het niet het beste met je voorheeft?

Het belangrijk niet in de standaard valkuiltrap van relatiedynamiek te stappen. Onze natuurlijke neiging is om mensen die je wantrouwen links te laten liggen. Echter, we moeten precies het tegenovergestelde doen van het gedrag dat zij laten zien. We moeten ze in vertrouwen nemen en een stem geven.

In termen van het speelveld in Nederland betekent dat: prominente sprekers die we als drijvende kracht zien achter complotverhalen uitnodigen op een podium. Bij het RIVM, aan de ontelbare praattafels, bij Nieuwsuur, maar dan met een psycholoog als interviewer…